De effecten van de zon op de huid

Het licht van de zon heeft een diepgaand effect op je huid dat kan onder andere leiden tot: voortijdige veroudering, huidkanker en een heleboel andere huidaandoeningen. De blootstelling aan ultraviolet (UV) licht is dan ook verantwoordelijk voor circa 90 procent van alle symptomen die kenmerkend zijn voor schade aan de huid.

Weetjes over UV-straling

De zon zendt UV-stralen uit die in een aantal categorieën kunnen worden onderverdeeld op basis van hun relatieve golflengte (gemeten in nanometers):

• UVC-straling (100 tot 290 nm)
• UVB-straling (290 tot 320 nm)
• UVA-straling (320 tot 400 nm)

UVC-straling heeft de kortste golflengte en wordt vrijwel helemaal opgenomen door de ozonlaag. Als zodanig heeft deze straling dus niet echt veel invloed op je huid. UVC-straling is echter ook aanwezig in kunstmatige bronnen, zoals bepaalde lampen.

UVB-straling zal de buitenste laag van de huid (epidermis) beïnvloeden en is de primaire oorzaak van zonnebrand. Deze straling is het meest intens tussen 10.00 uur en 14.00 uur op het moment dat het licht van de zon het meest fel is. Het is eveneens intenser tijdens de zomermaanden. Deze straling is zelfs goed voor circa 70 procent van de jaarlijkse blootstelling aan UVB van een gemiddeld persoon. Vanwege de golflengte kan UVB niet gemakkelijk door glas heen dringen.

Van UVA-straling werd daarentegen gedacht dat het maar een gering effect had op je huid. Onderzoeken hebben echter aan weten te tonen dat UVA wel degelijk een belangrijke bijdrage levert aan de beschadiging van je huid. UVA dringt immers dieper door in je huid met een intensiteit die niet zo veel verschilt van die van UVB. Bovendien wordt deze straling, in tegenstelling tot UVB, niet door glas tegengehouden.

Schadelijke effecten van UVA- en UVB-straling

Zowel UVA- als UVB-straling kan een overmaat aan huidgerelateerde afwijkingen tot gevolg hebben, onder andere:

• rimpels,
• aan veroudering gerelateerde aandoeningen,
• huidkanker,
• een verminderde afweer tegen infecties.

Ondanks dat de mechanismen voor deze veranderingen nog niet helemaal wordt begrepen, geloven bepaalde mensen dat de afbraak van collageen en de vorming van vrije radicalen de reparatie van het DNA op moleculair niveau kan verstoren.

Het is bekend dat UV-straling het aantal moedervlekken op de door de zon beschenen delen van je lichaam verhoogt. Overmatige blootstelling aan de zon kan eveneens leiden tot de ontwikkeling van zogenaamde premaligne laesies (actinische keratosen). Actinische keratosen worden als een voorstadium van kanker gezien, omdat één op de 100 gevallen zich tot een plaveiselcelcarcinoom zal ontwikkelen. De bultjes waaruit actinische keratosen bestaan zijn doorgaans moeilijker te zien, dan te voelen, en verschijnen vaak in je gezicht, op je oren en op de bovenzijde van je handen.

Blootstelling aan UV-straling kan eveneens seborrheïsche keratosen tot gevolg hebben. Deze zien eruit als wratachtige wondjes die op de huid vast lijken te zitten. In tegenstelling tot actinische keratosen groeien seborrheische keratosen niet uit tot kanker.

Afbraak van collageen en vrije radicalen

UV-straling kan ervoor zorgen dat collageen sneller af wordt gebroken gaat dan normaal is tijdens het ouder worden. Dit gebeurt doordat deze straling de middelste laag van de huid (dermis) binnendringt, waardoor er een abnormale opbouw van elastine optreedt. Op het ogenblik dat deze elastines zich op gaan hopen, dan worden enzymen aangemaakt die onbedoeld collageen af gaan breken en een soort van zonnestralen creëren. Een constante blootstelling aan deze straling zal alleen het proces versnellen, wat leidt tot het ontstaan van nog meer rimpels en verslapping van de huid.

UV-straling is eveneens één van de meest belangrijke producenten van vrije radicalen. Vrije radicalen zijn de onstabiele zuurstofmoleculen die slechts één elektron bezitten in plaats van de twee die gebruikelijk zijn. Omdat elektronen in paren aan worden getroffen, moet het molecuul het ontbrekende elektron uit andere moleculen weg gaan vangen, waardoor een kettingreactie zal ontstaan die schade op moleculair niveau aan de cellen kan veroorzaken. Vrije radicalen verhogen niet alleen het aantal enzymen dat collageen afbreken, maar ook kunnen ze het genetisch materiaal van een cel zo veranderen dat er kanker ontstaat.

Effecten op het afweersysteem

Je lichaam heeft een afweersysteem om zich te verdedigen tegen infecties en om ongewone groeiende lichaamscellen aan te vallen, zoals het geval is bij kanker. Deze afweer werkt onder andere met gespecialiseerde witte bloedcellen, zogenaamde T-lymfocyten, en de zogeheten cellen van Langerhans. Zodra de huid overmatig bloot wordt gesteld aan het licht van de zon, dan komen bepaalde chemicaliën vrij die dit soort cellen actief onderdrukken, met als gevolg dat de algehele immuunrespons zwakker wordt.

Dit is niet overigens de enige manier waarop overmatige blootstelling de afweer van iemand kan ondermijnen. De laatste lijn van het afweersysteem van je lichaam, de zogenaamde apoptose, het proces waarin de cellen zichzelf gaan vernietigen, is bedoeld om ernstig beschadigde cellen te elimineren, zodat deze niet in kanker kunnen veranderen. (Dit is één van de redenen waarom je huid af gaat schilferen nadat zonnebrand op hebt gelopen.) Ondanks dat het proces niet helemaal wordt begrepen, lijkt een overmatige blootstelling aan UV-straling apoptose te voorkomen, waardoor cellen in een voorstadium van kanker niet de kans krijgen om kwaadaardig te worden.

Huidveranderingen als gevolg van de zon

De blootstelling aan de UV-straling zal een ongelijkmatige verdikking en het dunner worden van de huid tot gevolg hebben. Dit wordt solaire elastose genoemd en resulteert in grove rimpels en een gele verkleuring van de huid. Verder kan het ervoor zorgen dat de wanden van de bloedvaten dunner worden, waardoor er eenvoudig blauwe plekken en spataderen kunnen bloedpuntjes (telangiectasieën) zich in het gezicht kunnen vormen.

Veruit de meest voorkomende, door de zon veroorzaakte pigmentveranderingen, zijn sproeten (in de medische wereld ook wel solaire lentigo genoemd). Een sproet is het gevolg van een beschadiging van de pigment producerende cellen (de zogenaamde melanocyten ) in de huid, waardoor de vlek wordt vergroot. Grotere sproeten, ook wel ouderdomsvlekken geheten, verschijnen in de regel op de rug van je handen, je borst, je schouders, je armen en je bovenrug. Hoewel ouderdomsvlekken dikwijls waar worden genomen bij oudere volwassenen, zijn deze niet aan leeftijd gebonden, zoals hun naam wellicht zou doen vermoeden, maar een schade die opgelopen is door blootstelling aan de zon.

Blootstelling aan UV-straling kan verder leiden tot het ontstaan van witte vlekken op de benen, handen en armen op het ogenblik dat de melanocyten op een progressieve manier worden geëlimineerd door de straling van de zon.

Huidkanker en melanoom

Dat de zon in staat is om kanker te veroorzaken is inmiddels algemeen bekend. De drie meest belangrijke soorten huidkanker zijn:

• melanoom,
• basaalcelcarcinoom,
• plaveiselcelcarcinoom.

Een melanoom is het meest dodelijke van deze drie omdat dit zich sneller verspreidt (uitzaait) dan de andere vormen. Basaalcelcarcinoom is daarentegen de meest voorkomende vorm en heeft de neiging om zich ter plaatse te verspreiden in plaats van uit te zaaien naar andere delen van het lichaam (metastaseren). Plaveiselcelcarcinoom is de tweede meest voorkomende vorm van huidkanker en staat bekend vanwege het vermogen om te metastatiseren, ondanks dat dit niet zo gebruikelijk als bij een melanoom.

Er wordt aangenomen dat de mate van blootstelling aan de stralen van de zon voor de leeftijd van 20 jaar, bepalend is voor de kans dat je een melanoom ontwikkelt. De kans op de ontwikkeling van een basaalcel- of een plaveiselcelcarcinoom is daarentegen gerelateerd aan het huidtype van iemand en de mate van de levenslange blootstelling aan UV-straling.